Lapis lazuli. Kamień na wagę złota

Lapis lazuli to kamień szczególnie ceniony przez miłośników naturalnej biżuterii. Nic dziwnego – jego cena nie jest duża, a intensywnie niebieski kolor przykuwa uwagę i pięknie komponuje się z metalami szlachetnymi. Kiedyś uważany był za święty kamień bogów i ceniony wyżej niż złoto.

Lapis lazuli. Właściwości, wierzenia i historia

Znany ludzkości od 6000 tys. lat, w starożytności lapis lazuli przeżywał lata swojej chwały. Jego nazwa oznacza  po łacinie „niebieski kamień”. Przez kolor, często mylono go z szafirem. Ceniono go zwłaszcza w Mezopotamii, gdzie był uważany za kamień władców i bogów. Sumerowie wierzyli, że naszyjnik z lapisu lazuli zdobił szyję bogini Isztar podczas jej podróży do krainy umarłych.

Lapis lazuli, okaz szlifowany, Badachszan, Afganistan

Kryształ lazurytu z kryształkami pirytu na skale wapiennej, okaz naturalny, Badachszan, Afganistan

Z lapisu lazuli wykonywano nie tylko biżuterię. Ze względu na swoją niewysoką twardość (5 -6 w skali Mohsa), pełnił on funkcję materiału rzeźbiarskiego, z którego wykonywano niewielkie przedmioty, np. słynne pieczęcie w kształcie walca z wyrytymi na ich powierzchni rysunkami, które rolowano po miękkiej glinie, podpisując w ten sposób ważne dokumenty. Były to tzw. pieczęcie cylindryczne, uważane dziś za najważniejszy element sztuki zdobniczej Mezopotamii.

W grobowcu władcy sumeryjskiego w Ur znaleziono ok. 6 tysięcy lapisowych figurek zwierząt. Świadczy to o niezwykłej popularności kamienia. Co ciekawe wykonywano z niego nawet części instrumentów muzycznych. Tzw. „sztandar z Ur”, będący prawdopodobnie pudłem rezonansowym harfy, pokryty jest wyszukaną mozaiką z muszli i lapisu. Sztandar przedstawia życie ludności w czasach pokoju oraz wojny. Można go podziwiać w Muzeum Brytyjskim.

Pieczęć cylindryczna, Idar-Oberstein

Jednak najbardziej charakterystyczne wyroby z lapisu lazuli pochodzą ze starożytnego Egiptu. Ten niebieski kamień zdobiący maski pośmiertne egipskich władców (m.in. słynną maskę Tutanchamona), znajdowane w ich grobowcach bransolety, pierścionki, naszyjniki, figurki bogów i pieczęcie w kształcie skarabeuszy, to właśnie lapis.

Według legend tablice z dziesięcioma przykazaniami, które Bóg przekazał Mojżeszowi na Górze Synaj były wykonane z lapisu lazuli. Być może źródłem tych legend było przekonanie nadprzyrodzonych właściwościach kamienia.

Chrześcijanie poświęcili lapis Matce Bożej. Jej szaty na obrazach malowano ultramaryną – barwnikiem uzyskiwanym z tego właśnie minerału. W symbolice chrześcijańskiej niebieska barwa lazurytu oznaczała Niebo, zaś mieniące się złotem drobinki pirytu – gwiazdy.

Jaszczurka z lapisu lazuli, Święta Katarzyna

Najważniejsze złoża, najlepszej jakości minerału pochodzą z doliny Sar-e-Sang w Badachszanie, położonej na północnym wschodzie surowej, górzystej prowincji Afganistanu. Są to chyba najstarsze działające do dzisiaj złoża kamieni jubilerskich. Lapis lazuli wydobywano tam już w 700 roku p.n.e, kiedy region ten był częścią kraju o nazwie Baktria. Marco Polo w swoim Opisaniu świata nazywał miejsce występowania lapisu „Niebieską górą”.  Obecnie afgańskie złoża lapisu budzą niepokój organizacji Global Witness, o której pisałam już przy okazji jadeitu, ze względu na ich „konfliktowy charakter”.

Lapis lazuli w sztuce. Naturalna ultramaryna

Dawniej lapis lazuli był jedynym źródłem ultramaryny – intensywnie niebieskiego pigmentu mineralnego.  Ultramaryna uzyskiwana z tego właśnie surowca posiadała wyjątkowo piękny odcień. Renesansowy malarz Cennino Cennini pisał o niej, że jest: „najbardziej szlachetną, najpiękniejszą, najbardziej perfekcyjną ze wszystkich barw”. Jak wykazały badania spektralne, chemiczne i izotopowe, barwniki ze sproszkowanego lapisu lazuli stosowane były już w czasach prehistorycznych. Ślady ultramaryny znajdywane są m.in. w malowidłach naskalnych.

W późniejszych wiekach, począwszy od epoki renesansu, otrzymywano ją poprzez łączenie najlepszej jakości sproszkowanego lapisu z kalafonią, mastyksem i woskiem pszczelim, a następnie długotrwałe ugniatanie powstałej masy pod wodą w celu oddzielenia pigmentu od zanieczyszczeń (pirytu, kalcytu).

Metoda ta, opisana w XIV wieku przez wspomnianego malarza Cennino Cenniniego, uchodziła za najbardziej efektywną. Naturalną ultramarynę, uzyskiwaną z lapisu lazuli, stosowano w malarstwie do końca XIX wieku. Duże zapotrzebowanie na ten surowiec w połączeniu z jego rzadkością sprawiło, że przez wiele wieków osiągał ceny porównywalne z cenami złota. Tylko najbogatsi mecenasi mogli pozwolić sobie na zakup lapisu lazuli dla swoich protegowanych. Częściej stosowano zamienniki, takie jak azuryt, który poza mniej intensywnym, jaskrawym kolorem skruszonego materiału, miał jeszcze jedną wadę – z czasem zmieniał barwę na zieloną. W XIX wieku wysoka cena lapisu lazuli stała się przyczyną intensywnych poszukiwań sposobów wytwarzania sztucznego barwnika.

Najbogatszymi mecenasami sztuki w epoce renesansu byli florentyńscy książęta Medyceusze. Swoim podopiecznym, do których należeli m.in. Sandro Boticelli, Leonardo da Vinci czy Michał Anioł, zapewniali najlepsze warunki rozwoju i stałe dostawy lapisu lazuli do produkcji ultaramaryny. Byli również wielkimi miłośnikami wyrobów z tego kamienia. W drugiej połowie XVI wieku wytwarzaniem waz, czar i innych bibelotów z lapisu zajmowali się bracia Miseroni z Mediolanu. Książę Franciszek I zaproponował mistrzom przeniesienie warsztatu do Florencji – rodzinnego miasta rodu Medici. Dzięki współpracy z braćmi Miseroni w swojej kolekcji zgromadził imponującą kolekcją wysokiej klasy wyrobów lapisowych. W XVII wieku popularność zdobyły ponad to mozaiki z kamieni ozdobnych, w których główną rolę odgrywał właśnie intensywnie niebieski lapis lazuli.

Lapis lazuli razem z obsydianem, diamentem i złotem występuje w popularnej grze Minecraft, gdzie można wykorzystywać go właśnie do produkcji barwnika.

Dziś naturalnej ultramaryny, uzyskiwanej z lapisu lazuli, używają osoby zajmujące się pisaniem ikon. Nie stosują one jednak metody,opisanej przez Cenniniego, gdyż cenią sobie drobne wtrącenia pirytu, które, ich zdaniem, dodają barwie „niebiańskiego blasku”.

Lapis lazuli w jubilerstwie

Lapis lazuli jest skałą składającą się głównie z niebieskiego minerału lazurytu (w przeszłości to właśnie z ten składnik był źródłem barwnika o nazwie ultramaryna). Im więcej lazurytu, tym lepiej. Mogą pojawiać się także domieszki pirytu, kalcytu, augitu, diopsydu i innych.

Pierścionek srebrny z laisu lazuli

Mieniące się drobinki pirytu, w małych ilościach, podnoszą wartość lapisu, ponieważ są dowodem na jego autentyczność, natomiast białe lub szare przerosty kalcytu tę wartość obniżają. Dużo domieszek kalcytu mają zwłaszcza okazy z Chile i Rosji.

Wisior z lapisu lazuli, widoczne wtrącenia kalcytu i pirytu

Kolczyki, lapis lazuli, srebro, Święta Katarzyna

Jak rozpoznać lapis lazuli i jak o niego dbać?

Lapis lazuli można pomylić z innymi niebieskimi kamieniami ozdobnymi, np. z dumortierytem, azurytem, czy sodalitem. O ile osobie, która nosiła już ozdoby z lapisem, odróżnienie go od dumortierytu, czy azurytu nie będzie nastręczało trudności, to problem może pojawić się w przypadku sodalitu. Zdarza się, że kamień ten bardzo przypomina lapis z domieszką kalcytu.

W takiej sytuacji trzeba uważnie przypatrzeć się, czy na powierzchni widoczne są metaliczne, połyskujące w świetle drobinki pirytu. Jeśli tak, możemy mieć pewność, że to lapis.

Przy noszeniu ozdób z lapisem lazuli, trzeba pamiętać, by zdejmować go do mycia rąk i podczas wykonywania prac domowych, ponieważ kamień ten jest wrażliwy na mydło i inne środki chemiczne. Pod ich wpływem matowieje. Źle znosi także wysoką temperaturę. Ponieważ jest to miękki kamień, warto trzymać go z dala od biżuterii wykonanej z twardszych kamieni, takich jak kwarc, granaty, turmaliny i in.

BIŻUTERIA Z LAPIS LAZULI W NASZYM SKLEPIE ONLINE