Lapis lazuli. Kamień na wagę złota

Lapis lazuli to kamień szczególnie ceniony przez miłośników naturalnej biżuterii. Nic dziwnego – jego cena nie odstrasza, a intensywnie niebieski kolor przykuwa uwagę i pięknie komponuje się ze złotem. Kiedyś uważany był za święty kamień bogów i ceniony wyżej niż złoto.

Lapis lazuli. Właściwości, wierzenia i historia

Znany ludzkości od 6000 tys. lat, w starożytności lapis lazuli przeżywał lata swojej chwały. Jego nazwa oznacza  po łacinie „niebieski kamień”. Przez kolor, często mylono go z szafirem. Ceniono go zwłaszcza w Mezopotamii, gdzie był uważany za kamień władców i bogów. Sumerowie wierzyli, że naszyjnik z lapisu lazuli zdobił szyję bogini Isztar podczas jej podróży do krainy umarłych.

Lapis lazuli, okaz szlifowany, Badachszan, Afganistan

Kryształ lazurytu z kryształkami pirytu na skale wapiennej, okaz naturalny, Badachszan, Afganistan

Z lapisu lazuli wykonywano nie tylko biżuterię. Ze względu na swoją niewysoką twardość (5 -6 w skali Mohsa), pełnił on funkcję materiału rzeźbiarskiego, z którego wykonywano niewielkie przedmioty, np. słynne pieczęcie w kształcie walca z wyrytymi na ich powierzchni rysunkami, które rolowano po miękkiej glinie, podpisując w ten sposób ważne dokumenty. Były to tzw. pieczęcie cylindryczne, uważane dziś za najważniejszy element sztuki zdobniczej Mezopotamii.

W grobowcu władcy sumeryjskiego w Ur znaleziono ok. 6 tysięcy lapisowych figurek zwierząt. Świadczy to o niezwykłej popularności kamienia. Co ciekawe wykonywano z niego nawet części instrumentów muzycznych. Tzw. „sztandar z Ur”, będący prawdopodobnie pudłem rezonansowym harfy, pokryty jest wyszukaną mozaiką z muszli i lapisu. Sztandar przedstawia życie ludności w czasach pokoju oraz wojny. Można go podziwiać w Muzeum Brytyjskim.

Pieczęć cylindryczna, Idar-Oberstein

Jednak najbardziej charakterystyczne wyroby z lapisu lazuli pochodzą ze starożytnego Egiptu. Ten niebieski kamień zdobiący maski pośmiertne egipskich władców, znajdowane w ich grobowcach bransolety, pierścionki, naszyjniki, figurki bogów i pieczęcie w kształcie skarabeuszy, to właśnie lapis.

Według legend tablice z dziesięcioma przykazaniami, które Bóg przekazał Mojżeszowi na Górze Synaj były wykonane z właśnie z lapisu lazuli. Być może źródłem tych legend było przekonanie nadprzyrodzonych właściwościach kamienia.

Chrześcijanie poświęcili lapis Matce Bożej. Jej szaty na obrazach malowano ultramaryną – barwnikiem uzyskiwanym z tego właśnie minerału. W symbolice chrześcijańskiej niebieska barwa lazurytu oznaczała Niebo, zaś mieniące się złotem drobinki pirytu – gwiazdy.

Jaszczurka z lapisu lazuli, Święta Katarzyna

Najważniejsze złoża, najlepszej jakości minerału pochodzą z Badachszanu, położonej na północnym wschodzie surowej, górzystej prowincji Afganistanu. Są to chyba najstarsze działające do dzisiaj złoża kamieni jubilerskich. Lapis lazuli wydobywano tam już w 700 roku p.n.e, kiedy region ten był częścią kraju o nazwie Baktria. Marco Polo w swoim Opisaniu świata nazywał miejsce występowania lapisu „Niebieską górą”.  Obecnie afgańskie złoża lapisu budzą niepokój organizacji Global Witness, o której pisałam już przy okazji jadeitu, ze względu na ich „konfliktowy charakter”.

Lapis lazuli w sztuce. Naturalna ultramaryna

Dawniej lapis lazuli był jedynym źródłem ultramaryny – intensywnie niebieskiego pigmentu mineralnego,  który, jak wykazały badania spektralne, chemiczne i izotopowe, stosowany był już w czasach prehistorycznych. Ślady ultramaryny znajdywane są m. in. w malowidłach naskalnych.

W późniejszych wiekach, począwszy od epoki renesansu, otrzymywano ją poprzez łączenie najlepszej jakości sproszkowanego lapisu z kalafonią, mastyksem i woskiem pszczelim, a następnie długotrwałe ugniatanie powstałej masy pod wodą w celu oddzielenia pigmentu od zanieczyszczeń (pirytu, kalcytu).

Metoda ta, opisana w XIV wieku przez malarza Cennino Cenniniego, uchodziła za najbardziej efektywną. Naturalną ultramarynę uzyskiwaną z lapisu lazuli stosowano w malarstwie do końca XIX wieku. Duże zapotrzebowanie na ten surowiec w połączeniu z jego rzadkością sprawiło, że przez długi czas osiągał ceny porównywalne z cenami złota.

Lapis lazuli razem z obsydianem, diamentem i złotem występuje w popularnej grze Minecraft, gdzie można wykorzystywać go właśnie do produkcji barwnika.

Lapis lazuli w jubilerstwie

Lapis lazuli jest skałą składającą się głównie z niebieskiego minerału lazurytu (w przeszłości to właśnie z ten składnik był źródłem barwnika o nazwie ultramaryna). Im więcej lazurytu, tym lepiej. Mogą pojawiać się także domieszki pirytu, kalcytu, augitu, diopsydu i innych.

Pierścionek srebrny z laisu lazuli

Mieniące się drobinki pirytu, w małych ilościach, podnoszą wartość lapisu, ponieważ są dowodem na jego autentyczność, natomiast białe lub szare przerosty kalcytu tę wartość obniżają. Dużo domieszek kalcytu mają zwłaszcza okazy z Chile i Rosji.

Wisior z lapisu lazuli, widoczne wtrącenia kalcytu i pirytu

Kolczyki, lapis lazuli, srebro, Święta Katarzyna

Jak rozpoznać lapis lazuli i jak o niego dbać?

Lapis lazuli można pomylić z innymi niebieskimi kamieniami ozdobnymi, np. z dumortierytem, azurytem, czy sodalitem. O ile osobie, która nosiła już ozdoby z lapisem, odróżnienie go od dumortierytu, czy azurytu nie będzie nastręczało trudności, to problem może pojawić się w przypadku sodalitu. Zdarza się, że kamień ten bardzo przypomina lapis z domieszką kalcytu.

W takiej sytuacji trzeba uważnie przypatrzeć się, czy na powierzchni widoczne są metaliczne, połyskujące w świetle drobinki pirytu. Jeśli tak, możemy mieć pewność, że to lapis.

Przy noszeniu ozdób z lapisem lazuli, trzeba pamiętać, by zdejmować go do mycia rąk i podczas wykonywania prac domowych, ponieważ kamień ten jest wrażliwy na mydło i inne środki chemiczne. Pod ich wpływem matowieje. Źle znosi także wysoką temperaturę. Ponieważ jest to miękki kamień, warto trzymać go z dala od biżuterii wykonanej z twardszych kamieni, takich jak kwarc, granaty, turmaliny i in.

BIŻUTERIA Z LAPIS LAZULI W NASZYM SKLEPIE ONLINE