Właściwości jaspisu

Co to jest jaspis?

Jaspis występujący w wielu barwach kamień ozdobny, znany dobrze wszystkim wielbicielom minerałów. W magiczne właściwości jaspisu wierzyli już starożytni Grecy, dla których był jednym z najważniejszych surowców gliptycznych i jubilerskich.

Fizyczne i chemiczne właściwości jaspisu

Jaspis różowy z Brazylii

Jaspis to skała osadowa o dość zróżnicowanej budowie mineralnej. (Zob. różnice między skałą a minerałem). W jej skład mogą wchodzić różne związki chemiczne. Głównie są to tlenki magnezu, wapnia i żelaza, przy czym najważniejszym składnikiem jaspisu jest tlenek krzemu (SiO2), czyli kwarc, który stanowi nawet do 95% masy. 

Fizyczne właściwości jaspisu

Jaspis jest skałą masywną, zbitą, drobnoziarnistą. Odznacza się występowaniem na powierzchni rysunku w formie wstęg, plamek, różnobarwnych, nieregularnych pasm, które wraz z barwą decydują o jego atrakcyjności wizualnej oraz wykorzystaniu w produkcji biżuterii i galanterii kamiennej.

Jaspis może występować w wielu kolorach, nierzadko w kilku jednocześnie. Najczęściej spotyka się jaspisy czerwone, brązowe, żółte i zielone. Za różnorodność barwną odpowiadają tlenki żelaza.

W gemmologii do jaspisów zalicza się również niektóre skały magmowe i metamorficzne, które w znacznej części zbudowane są z minerałów należących do grupy kwarcu. 

Jak rozpoznać jaspis?

Wiele osób zastanawia się, jak rozpoznać jaspis, skoro jego poszczególne odmiany mogą mieć różne kolory i inny wzór na powierzchni. 

Cena jaspisu

Po pierwsze musimy zwrócić uwagę na cenę jaspisu. Skała ta należy do grupy kamieni ozdobnych, przy czym jej wartość jest niższa niż wartość malachitu, chryzoprazu, turkusu, a nawet lepszej jakości ametystu, czy kryształu górskiego. Biżuteria z jaspisu posiada zazwyczaj mniej więcej podobną cenę, co wyroby z chalcedonu lub agatu, czyli skrytokrystalicznych odmian minerału kwarcu. Jak jednak odróżnić jaspis od tych właśnie kamieni?

Barwa i przezroczystość

Najbardziej charakterystyczną cechą jaspisu, która umożliwia jego odróżnienie od minerałów z grupy SiO2, choćby wspomnianych wyżej chalcedonu i agatu, jest jego nieprzezroczystość. Większość odmian kwarcu przepuszcza promienie świetlne w mniejszym lub większym stopniu. Jaspis jest natomiast całkowicie nieprzezroczysty. Wyjątek stanowią odmiany mieszane będące połączeniem jaspisu i agatu.

Jak rozpoznać jaspis po kolorze?

Rozpoznać jaspis po kolorze jest stosunkowo ciężko, ponieważ jak mówiliśmy, występuje on w różnych kolorach. Można jednak nauczyć się odróżniać najczęściej spotykane odmiany barwne tego kamienia. 

Jaspis żółty

Jest to jaspis monochromatyczny. Posiada odcienie od brązowo-żółtego do jasnożółtego.

Jaspis czerwony

Kolor jaspisu czerwonego charakteryzuje się lekko brązowym odcieniem. Wiele osób twierdzi, że swoją barwą przypomina cegłę.

Jaspis pejzażowy

Jaspis pejzażowy posiada zwykle żółtą barwę, poprzecinaną brązowymi żyłkami i pasmami tworzącymi deseń przypominający krajobraz.

Jaspis mookait

Jaspis mookait to odmiana pochodząca z Australii. Spotykany jest w dwóch, często współwystępujących barwach – żółtej i czerwonej. Czerwień mookaitu charakteryzuje się chłodniejszym odcieniem, często wpadającym w bordo.

Jaspis zielony

Barwa jaspisu zielonego rzadko jest jednolicie nasycona. Co więcej kolorowi zielonemu często towarzyszą żółte lub czerwone pasma.

Jaspis brekcjowaty

Jest to jaspis w postaci brekcji, czyli połączonych ze sobą fragmentów czerwonego jaspisu o różnych odcieniach, poprzecinanych ciemnymi lub żółtymi żyłkami.

Jaspis dalmatyński

Jak sama nazwa wskazuje jaspis ten przypomina umaszczenie psa dalmatyńczyka.

Magiczne właściwości jaspisu

Historia, wierzenia i symbolika

Magiczne właściwości jaspisu doceniano już w starożytności. Nazwa tego minerału pochodzi z języka greckiego, nie wiadomo jednak, jaka jest jej etymologia. Sami Grecy przejęli ten termin z języków wschodnich, hebrajskiego asyryjskiego lub akadyjskiego.

Wszystko wskazuje na to, że najbardziej rozpowszechnioną w świecie grecko-rzymskim odmianą barwną był jaspis zielony. To właśnie w tym kolorze występuje on w wielu utworach literatury starożytnej. Zielony kolor jaspisu jest silnie zakorzeniony w świadomości kulturowej Europejczyków. Do dziś wiele osób kojarzy kamień właśnie z tą barwą. Niemniej jednak starożytni wyróżniali o wiele więcej odmian (niektóre z nich dziś klasyfikuje się jako inne minerały kwarcu). Pliniusz Starszy wymienia aż siedemnaście rodzajów jaspisu, przy czym z jego wywodu wynika, że za najcenniejsze uważano te w kolorze czerwonym.

Jaspis był wraz z sardonyksem i chalcedonem popularnym kamieniem pieczętnym. Na cześć gemm z jaspisem napisano nawet pełne podziwu epigramaty, wychwalające wspólne dzieło natury i człowieka.

Według Platona jaspisy znajdowane na Ziemi symbolizują prawdziwe piękno natury, gdyż pochodzą ze świata idei.  W tej doskonałej równoległej rzeczywistości istnieją wręcz całe masywy górskie zbudowane z jaspisu, sardu i szmaragdów.

Mnogość deseni i barw sprawiała, że jaspisy uważano za kamienie obdarzone nadprzyrodzonymi właściwościami. Z wzorów na ich powierzchni próbowano układać horoskopy, odczytywać wróżby i zaklęcia.

Według dawnych wierzeń jaspis posiadał właściwości apotropaiczne, chronił przez złymi ludźmi i dzikimi zwierzętami. Czerwone odmiany, których barwa kojarzona była z krwią, miały bronić wojowników na polu walki i pomagać kobietom podczas porodu. Jaspisem wysadzany był miecz Eneasza, bohatera słynnego eposu Wergiliusza.

Jaspis pojawia się również w Biblii, gdzie symbolizuje pokolenie Benjamina, stanowi budulec murów Miasta Świętego oraz pierwszą warstwę fundamentów Nowego Jeruzalem.

Biżuteria i wyroby z jaspisu w naszym sklepie

Autor:
Olga Siemońska – artysta jubiler, rzeczoznawca kamieni szlachetnych, filolog