Ile kosztuje gram turkusu naturalnego?
Turkus to popularny i ceniony kamień ozdobny. Wiele osób chciałoby go mieć w swojej kolekcji. Atrakcyjny kolor sprawia, że chętnie noszony jest w postaci biżuterii. Wątpliwości wzbudza jednak koszt turkusu naturalnego. Co na niego wpływa? Dlaczego niektóre turkusy są takie tanie, a inne takie drogie? W artykule postaram się odpowiedzieć na te pytania.
Zacznijmy od tego, że prawdziwe, niepodrabiane i niepoprawiane turkusy to na rynku rzadkość. Większość „turkusowych” kamieni to wszelkiego rodzaju imitacje lub turkusy rekonstruowane. (polecam artykuł: Jak odróżnić turkus od podróbki?)
Wśród turkusów naturalnych jakieś 90% to kamienie stabilizowane, czyli takie, których właściwości (kolor, twardość, połysk) zostały w sztuczny sposób wzmocnione, np. poprzez wypełnianie impregnatami polimerowymi lub innego rodzaju preparatami. Taki turkus kosztuje oczywiście mniej niż ten niepoddawany żadnym poprawkom.
Nie da się dokładnie określić ile kosztuje prawdziwy turkus. Cena materiału naturalnego wynosi zazwyczaj od 1$ do ok. 10$ za karat. Przy czym najwyższej jakości kamienie mogą osiągać ceny nawet do 1000$ za karat. Przypomnijmy, że 1 karat to 0,2 g. To znaczy, że cena turkusu zaczyna się od 5 dolarów za gram. To niedużo, ale trzeba wziąć pod uwagę, że jest to cena turkusu najniższej jakości, miękkiego, porowatego, o bylejakim, zielonkawo-szarym kolorze, z dużą ilością przerostów skały macierzystej.
Dlaczego wysokiej jakości turkusy są drogie?
Wysokiej jakości turkus należy do najdroższych kamieni ozdobnych. Zastanówmy się, co jest przyczyną tak wysokiej ceny turkusu.
Po pierwsze – wyjątkowo atrakcyjna barwa
Turkus zwrócił uwagę ludzkości już w zamierzchłych czasach. Powodem tego była właśnie piękna, niebieska, zielona lub niebiesko-zielona barwa, która przykuwała wzrok nawet do surowych kawałków skał zawierających turkus. O wyjątkowości odcieni tego minerału świadczy chociażby fakt wyodrębnienia w nazewnictwie koloru turkusowego.
Po drugie – rzadkość występowania
Turkusy należą do minerałów rzadkich. Powstają niedaleko powierzchni Ziemi, ale do ich krystalizacji konieczne są specyficzne warunki: suche, jałowe środowisko oraz bliskość kruszców miedzi. Dlatego też najważniejsze ośrodki wydobycia turkusu mieszczą się w Iranie, w południowo-zachodnich Stanach Zjednoczonych (Nevada, Arizona, Colorado, Nowy Meksyk), w Meksyku, w Kazachstanie, Uzbekistanie czy Chinach. Najbardziej znane złoże historyczne zlokalizowane jest na półwyspie Synaj.
Po trzecie – bogactwo wielowiekowych tradycji
Turkus był niezwykle cenionym kamieniem w starożytnych kulturach Egiptu i Persji, pełnił ważną rolę w tradycjach i mitologii ludów prekolumbijskich, do dzisiaj stanowi nieodłączny element życia rdzennych mieszkańców Ameryki Północnej. Ponoć każda legenda ludu Nawaho zawiera wzmiankę o tym właśnie minerale.
Co w pływa na cenę turkusu?
Wiemy już, ile mniej więcej kosztuje turkus naturalny i dlaczego najwyżej jakości turkusy są drogie. Pozostaje nam określić, jakie cechy musi spełniać turkus, by być zaliczonym do kategorii tych najbardziej wartościowych.
Kolor. Niebieski czy zielony?
Najważniejszym czynnikiem, który wpływa na cenę turkusu jest barwa. Przypomnijmy, że minerał ten może występować w dwóch kolorach, niebieskim i zielonym, które zwykle mieszają się w odcień niebiesko-zielony. Za najpiękniejszy i najcenniejszy uchodzi turkus intensywnie niebieski, taki, którego barwa przypomina czyste, bezchmurne niebo. Turkusy w tym kolorze określa się mianem robin egg blue (w kolorze jaj rudzika) lub Persian blue (błękit perski). Ta druga nazwa nawiązuje do historycznych złóż w Iranie, skąd pochodziły (i wciąż pochodzą) najpiękniejsze turkusy. Pozbawione zielonkawego odcienia niebieskie turkusy należą do rzadkości. Dlaczego? Otóż, o ile za kolor niebieski odpowiada miedź (Cu2+), która w chodzi w skład chemiczny minerału i jest konieczna do jego powstania, to zielonkawy odcień spowodowany jest obecnością domieszek żelaza (Fe3+), a, jak wiemy, tego pierwiastka jest w skorupie ziemskiej bardzo dużo.
Turkus z brązowymi i czarnymi przerostami
Kwestia tego, czy cenniejsze są czyste turkusy, czy kamienie z wtrąceniami, jest nie do końca jasna. W gemmologii za najbardziej wartościowe uznaje się turkusy pozbawione przerostów skały macierzystej (skały, w której turkus występuje i z której został wydobyty). Największe ceny osiągają więc turkusy idealnie gładkie, o jednolitej barwie. Problem w tym, że takie kamienie są tak doskonałe, że wyglądają jak sztuczne, plastikowe. Prawdę mówiąc, w ogóle nie przypominają stereotypowego turkusu, który w wyobrażeniach większości ludzi poprzecinany jest delikatną pajęczyną jasnych lub ciemnych żyłek. Dlatego też wielu klientów sklepów jubilerskich wręcz domaga się, by ich turkusy miały wtrącenia skały macierzystej, która doda im wiarygodności.
Twardość i porowatość
Zdecydowana większość turkusów charakteryzuje się zbyt małą twardością i zbyt dużą porowatością, by nadawały się do obróbki. Dlatego też kamienie takie poddaje się najpierw stabilizacji, która ma na celu poprawę ich właściwości. Uzupełnianie porów i ubytków ma także pozytywny wpływ na barwę kamienia. Ponieważ turkusów naturalnie twardych i nieporowatych jest na rynku mało, logicznym jest, że osiągają one dużo wyższą cenę.
Ile kosztuje turkus irański?
Jak już wspomniałam, najwyższe ceny osiągają turkusy irańskie. Regionem, gdzie pozyskuje się najwięcej wysokiej klasy surowca jest prowincja Niszapur. Piękne, wysokiej jakości turkusy wydobywane są także w prowincji Kerman, w pobliżu miasta Babak. Warto dodać, że złoża irańskie były eksploatowane już w czasach starożytnych i obok złóż na półwyspie Synaj stanowiły najważniejszy ośrodek wydobycia turkusów w dawnych czasach.
Intensywna eksploatacja turkusu odbywa się także w Stanach Zjednoczonych. Największym uznaniem cieszą turkusy z Nevady, które charakteryzują się wyjątkowo pięknym rysunkiem na powierzchni, tzw. pajęczą siecią (spider’s web), a także turkusy z Arizony, wśród których często spotyka się okazy o pięknym kolorze w odcieniu Persian blue.
Biżuteria srebrna z naturalnym turkusem
Autor:
Olga Siemońska – artysta jubiler, rzeczoznawca kamieni szlachetnych, filolog