W tej niewielkiej sali mamy okazję oglądać największą w Polsce, wielokrotnie nagradzaną na wielu wystawach w kraju i za granicą, kolekcję krzemienia pasiastego. Krzemień pasiasty, będący regionalnym kamieniem jubilerskim, w pierwszej chwili wydaje się nieco monotonny, lecz po bliższym poznaniu zaskakuje mnogością deseni i obrazów w nim zaklętych. W naszej kolekcji przeważają okazy szlifowane bezpośrednio z surowego kamienia. Oznacza to, że krzemień przed obróbką nie jest cięty, ale łupany. Nawiązuje to do jego pirehistorycznego wykorzystania, jako kamienia łupanego i współgra z pasiastym rysunkiem, tworząc efekt trójwymiarowości.
Krzemień pasiasty jest formą skały osadowej zbudowanej głównie ze chalcedonu, z domieszką ziaren kwarcu, węglanu wapnia oraz opalu. Występuje w złożach wapienia w postaci bulastych konkrecji o średnicy do kilkudziesięciu centymetrów. Jedna z teorii głosi, że kwarc, z którego składa się krzemień jest pochodzenia organicznego. Budowały z niego szkielety gąbki żyjące masowo w ciepłych morzach jurajskich, około stu pięćdziesięciu mln lat temu. Kwarc wypłukany z obumarłych cząstek gąbek krystalizował później wokół jąder krystalizacji układając się koncentrycznie i tworząc na przemian jasne i ciemne smugi.
Każdy kawałek krzemienia zachwyca niezwykłym obrazem i po wyszlifowaniu staje się prawdziwym dziełem sztuki i natury. Widać to nie tylko w dużych okazach, ale także w małych wykonywanych ręcznie kaboszonach, wykorzystywanych późnej do produkcji unikatowej biżuterii.
Najpiękniejszy krzemień pasiasty występuje tylko w jednym miejscu na ziemi – w wapieniach górnej jury, które budują północno-wschodnie obrzeżenia Gór Świętokrzyskich. Złoże ciągnie się pasem od Ożarowa, przez Krzemionki do Iłży. W Krzemionkach ten świętokrzyski unikat wydobywano już w neolicie. Służył naszym przodkom do produkcji amuletów, siekierek i toporków o znaczeniu kultowym i magicznym. Dziś na terenie prehistorycznej kopalni znajduje się rezerwat archeologiczny wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO, dlatego wydobycie krzemienia nie jest tam możliwe. Krzemień pasiasty pozyskiwany jest dziś w innych miejscach jako odpad z kopalni wapienia. Materiał wykorzystywany w jubilerstwie pochodzi głównie ze Śródborza koło Ożarowa lub z Iłży. Trochę gorszej jakości, ale także bardzo atrakcyjny jest krzemień z okolic Małogoszcza.
