Kamienie szlachetne Sri Lanki

Sri Lanka – kraina klejnotami płynąca

Wysokiej jakości kamień księżycowy, szafir padparadża, akwamaryny, turmaliny, granaty – to tylko niektóre kamienie szlachetne Sri Lanki, krainy wyjątkowo bogatej gemmologicznie.

Sri Lanka, do niedawna nazywana Cejlonem, to niewielkie wyspiarskie państwo położone na południe od Półwyspu Indyjskiego.  Zamieszkują ją w głównej mierze dwie grupy etniczne: wyznający buddyzm Syngalezi oraz Tamilowie, których religią jest hinduizm. Od 1815  do 1948 roku Sri Lanka była kolonią brytyjską. Dziś jest to niepodległy kraj, którego gospodarka opiera się na rolnictwie, zwłaszcza na produkcji wysokiej jakości herbaty.

Porastająca wzgórza herbata, pola ryżowe i plantacje drzew kauczukowych to charakterystyczne elementy lankijskiego krajobrazu. Sri Lanka to także raj dla wielbicieli kamieni szlachetnych. Ich wydobycie stanowi, po rolnictwie, najważniejszą część gospodarki.

Plantacja herbaty

Niewielkie kopalnie odkrywkowe ulokowane są często wokół pól ryżowych. Można je poznać po drewnianych spadzistych daszkach, wybudowanych dla ochrony kopalni przed deszczem. W Sri Lance wydobywa się m.in. różnokolorowe szafiry, rubiny, chryzoberyle, turmaliny, topazy, cyrkony, granaty, kwarce i kamienie księżycowe. Niewiele krajów na świecie może poszczycić się takim bogactwem skarbów Ziemi.

Szafir różowy ze Sri Lanki

Złoża kamieni szlachetnych

Sri Lanka to jeden z najbogatszych na świecie regionów jeśli chodzi o występowanie kamieni szlachetnych. Ich powstanie nie byłoby możliwe gdyby nie niezwykle pomyślne warunki geologiczne: odpowiednio wysokie ciśnienie i temperatura oraz zgromadzenie w jednym miejscu kluczowych pierwiastków chemicznych.

Illam – osady aluwialne, w których można znaleźć kamienie szlachetne

Większość złóż zlokalizowana jest w obszarze zwanym Highland Complex, rozciągającym się z północnego wschodu na południowy zachód wyspy i zawierającym wysokiej klasy skały metamorficzne. Kamienie szlachetne o wartości jubilerskiej pochodzą z wtórnych złóż aluwialnych. Oznacza to, że minerały te nie powstały w miejscu wydobycia, lecz dostały się tam z innego miejsca na skutek erozji i transportu osadów. Ich pierwotne pochodzenie jest nieznane. Ze skał macierzystych wydobywany jest jedynie kamień księżycowy, o którym pisaliśmy już wcześniej. Znane jest także jedno duże złoże pierwotne szafirów, położone niedaleko Kataragamy.

Jak wydobywane są kamienie szlachetne w Sri Lance?

Aby dostać się do złóż nie trzeba kopać głęboko. Wystarczy usunąć wierzchnią warstwę, pod którą znajduje się illam – osady, zawierające kamienie szlachetne. Typowa kopalnia odkrywkowa w Sri Lance składa się z pionowego szybu o wymiarach dwa na cztery metry. Większość wyrobisk ma od 5 do 25 metrów głębokości, ale bywają też płytsze. Zdjęcia poniżej przedstawiają kopalnię w Ratnapurze. Głębokość szybu wynosi tam 5 m.

Na kolejnych zdjęciach widać kopalnię w okolicach Elahery. Żwir, który może zawierać kamienie szlachetne, znajduje się tam na głębokości zaledwie 1 m. Illam umieszcza się w koszach, a następnie płucze w rzece. Kamienie szlachetne są ciężkie, dlatego zostają na dnie kosza.

Kamienie szlachetne Sri Lanki. W trosce o środowisko i miejsca pracy

Z właścicielem kopalni kamieni szlachetnych w Ratnapurze

Lankijski przemysł wydobywczy i szlifierski swoją wyjątkowość zawdzięcza harmonijnemu połączeniu doświadczenia i nowoczesności. Kamienie szlachetne wydobywane są przy pomocy tradycyjnych metod i na małą skalę. Sytuacja ta nie jest jednak wynikiem braku funduszy, lecz rezultatem polityki rządu. Władze kraju uważają bowiem, że zrównoważone wydobycie sprzyja zachowaniu środowiska naturalnego w stanie nienaruszonym oraz zapewnia stabilne źródło utrzymania mieszkańcom kraju.

Kapliczka, w której pracownicy kopalni umieszczają ofiary za pomyślność w poszukiwaniach kamieni szlachetnych

Aby zdobyć licencję na wydobycie kamieni szlachetnych należy zwrócić się do National Gem and Jewellery Authority, instytucji państwowej, której rola polega na kontrolowaniu tej niezwykle dochodowej gałęzi gospodarki. Zdecydowana większość licencji wydawana jest na wydobycie tradycyjne. Wydobycie mechaniczne podlega bardzo ścisłym wytycznym i możliwe jest tylko w sytuacji, gdy warunki naprawdę nie pozwalają na zastosowanie tradycyjnych metod górniczych.

Co więcej, obowiązkiem właściciela kopalni jest rekultywacja terenu po zakończeniu wydobycia. Dlatego właśnie National Gem and Jewellery Authority pobiera przy wydawaniu licencji kaucję. Jeśli właściciel nie przywróci działki do jej pierwotnego stanu, zrobi to państwo za wpłacone przez niego wcześniej pieniądze. Dzięki takiemu działaniu w Sri Lance praktycznie nie występują szpecące krajobraz, opuszczone wyrobiska. Udział w zyskach z handlu kamieniami szlachetnymi dzielony jest między właściciela gruntu, który zazwyczaj jest równocześnie posiadaczem praw górniczych, dostarczyciela pompy do usuwania wody z kopalni oraz górników. Od naszego przewodnika usłyszeliśmy ponadto, że wyjątkowo duże, najwyższej jakości kamienie szlachetne, nie są własnością właściciela kopalni, lecz „idą prosto do prezydenta”, tzn. są rekwirowane przez państwo.

Kamienie szlachetne Sri Lanki

Lista drogocennych minerałów, które występują na wyspie jest naprawdę długa. Najcenniejsze kamienie szlachetne Sri Lanki to oczywiście szafiry, a wśród nich najbardziej znany i ceniony szafir niebieski.

Szafir niebieski

U lankijskich handlarzy można nabyć zarówno wysokiej jakości przezroczyste szafiry niebieskie, jak i gorszej jakości szafiry „geuda” o mlecznym zabarwieniu, spowodowanym dużą zawartością inkluzji rutylu. Niektóre z szafirów „geuda” przyjmują niebieską barwę na skutek obróbki termicznej.

Szafiry o innych kolorach

Nie wszyscy zdają sobie sprawę, że nie każdy szafir jest niebieski. Tak naprawdę szafirami nazywamy korundy, występujące w kolorach innych niż czerwony. W Sri Lance występują np. piękne szafiry żółte, pomarańczowe, różowe, zielone, a nawet bezbarwne. Najcenniejszy pośród szafirów kolorowych jest szafir padparadża, charakteryzujący się barwą różowo-pomarańczową. Korundy o takim zabarwieniu nie występują w żadnym innym miejscu na Ziemi.

Rubin

Korundy zabarwione przez chrom na czerwono noszą nazwę rubinów. Rubiny lankijskie mają jednak różowawy, delikatny odcień, przez co nie są tak cenione, jak intensywnie czerwone rubiny „gołębia krew” z Mogoku (Birma).

Korundy gwiaździste

Niektóre korundy lankijskie wykazują efekt asteryzmu. Jest to efekt optyczny w formie gwiazdy, uwidaczniającej się na powierzchni kamienia oszlifowanego w formie kaboszonu.  W Sri Lance można znaleźć zarówno rubiny, jak i szafiry gwiaździste.

Hurtownia kamieni szlachetnych w Kandy

Chryzoberyl

W Sri Lance występują również złoża chryzoberylu, w tym najcenniejsze odmiany tego minerału: aleksandryt i cymofan (kocie oko). Aleksandryt to niezwykły kamień szlachetny, który w świetle naturalnym posiada zielono-niebieski kolor, a w świetle sztucznym przyjmuje barwę czerwono-fioletową.  Cymofan zaś charakteryzuje się występowaniem na powierzchni kaboszonu świetlistej pręgi zwanej efektem kociego oka.

Kamień księżycowy

Sri Lanka słynie z wysokiej jakości kamienia księżycowego. Pochodzące z okolic Meetiyagody adulary są półprzezroczyste, co jest rzadkie wśród skaleni, a także posiadają piękną niebieską poświatę.

Poza wymienionymi kamieniami szlachetnymi Sri Lanka poszczycić się może również występowaniem spineli, berylów, turmalinów, topazów, cyrkonów, oraz różnych odmian granatów i kwarcu.

Autorzy:
Olga Siemońska – artysta jubiler, rzeczoznawca kamieni szlachetnych, filolog
Dariusz Siemoński – geograf, kolekcjoner minerałów i kamieni szlachetnych

Źródła: https://www.gia.edu i obserwacje własne