Oliwin, perydot, chryzolit

Może się to wydawać dziwne, ale pod tymi trzema zupełnie różnymi nazwami – oliwin, perydot i chryzolit, kryje się właściwie ten sam kamień.

Grupa oliwinu

Oliwin w skale wulkanicznej, Wyspy Kanaryjskie

Oliwiny to tak naprawdę grupa minerałów z gromady krzemianów, krystalizujących w układzie rombowym. Większość z nich stanowi kryształy mieszane, będące członami szeregu izomorficznego, który tworzą forsteryt i fajalit. O tym, czym są szeregi izomorficzne przeczytacie w artykułach o dwóch odmianach granatu: piropie czeskim i uwarowicie. W uproszczeniu można powiedzieć, że forsteryt jest krzemianem magnezowym, natomiast, znajdujący się na drugim końcu szeregu fajalit to krzemian żelaza. Wszystkie minerały pomiędzy nimi to kryształy mieszane, zawierające w swojej strukturze zarówno jony magnezu, jak i żelaza.

Oliwin właściwy, czyli ten najczęściej spotykany, zawiera od 70 do 90% forsterytu i od 10 do 30% fajalitu. Ubogi w żelazo forsteryt jest bezbarwny, bogaty w żelazo fajalit jest czarny. Oliwin właściwy natomiast zawiera żelaza akurat tyle, by uzyskać ładny oliwkowo-zielony kolor. Stąd właśnie wzięła się nazwa oliwinu – łac. olive oznacza „oliwę”.

Chryzolit i perydot

Wśród oliwinów spotyka się osobniki żółtawe, szarawe, a nawet czerwonawe, jednak najczęściej występują kryształy zielone. Jeśli barwa posiada ładny, złocistozielony odcień, oliwin określamy mianem chryzolitu. Tak właśnie nazywali go starożytni Grecy (gr. chryzos – złoto, lithos – kamień). Nazwa perydot, używana współcześnie równie często, ma prawdopodobnie źródłosłów arabski – faridot – kamień szlachetny.

Historia i ezoteryka

Oliwiny znane były już starożytnym Egipcjanom. Na wyspie Topasos na Morzu Czerwonym, zwanej przez krzyżowców wyspą św. Jana, a obecnie noszącej miano Zeberget, wydobywano je już 3500 lat temu. W ezoteryce przypisuje się oliwinom wiele pozytywnych właściwości.  Uważa się, że pomagają osiągnąć spokój osobom zestresowanym, uwolnić się od nocnych koszmarów i lęku. W starożytności ich złocistozielony blask symbolizował dobro i miał moc rozpędzania ciemności nocy.

Pierścionek z oliwinem i obsydianem, Wyspy Kanaryjskie

Występowanie oliwinu

Oliwin występuje powszechnie w ultrazasadowych i zasadowych skałach magmowych. Kryształy oliwinu tworzą zazwyczaj zbite, ziarniste skupienia. Niekiedy, zwłaszcza w bazaltach, tworzą charakterystyczne nagromadzenia, zwane bombami oliwinowymi. Oliwin krystalizuje z magm pierwotnych jako jeden z pierwszych minerałów. Zaczyna się tworzyć w fazie ciekłej magmy, następnie wypychany jest razem z nią ku powierzchni Ziemi. Znajduje się go w skałach pochodzenia wulkanicznego: perydotytach, dunitach, bazaltach oliwinowych, oliwinitach, gabro, niekiedy w serpentynitach.

Bomba oliwinowa, Czechy (Muzeum Minerałów i Skamieniałości w Świętej Katarzynie)

Oliwin należy do minerałów pospolitych, aczkolwiek duże, czyste kryształy są na tyle rzadkie, że zalicza się je do kamieni szlachetnych. Największy dotychczas znaleziony perydot ważył 310 ct. Twardość oliwinu to 6,5-7 w skali Mohsa. Podczas obróbki należy również pamiętać, że jest minerałem dość wrażliwym na kwasy, naprężenia mechaniczne i wysokie temperatury. Choć przypomina nieco inne zielone kamienie łatwo go rozpoznać po wysokiej dwójłomności.

Biżuteria srebrna z oliwinami

Oliwiny szlachetne (perydoty, chryzolity) znajdowane są w Myanmar, Pakistanie, Australii, USA (Arizona, Nowy Meksyk, Hawaje), Brazylii (Minas Gerais), RPA, Tanzanii, Norwegii i na Sri Lance. W Polsce można je znaleźć w niewielkich ilościach na Dolnym Śląsku (Rędziny, Rudawy Janowickie).

Kosmiczne oliwiny

Oliwiny znajdowane są również w kamienno-żelaznych meteorytach, tzw. pallasytach, pochodzących z planetoid lub planet, które były wystarczająco duże, by utworzyć zróżnicowaną warstwę płaszcza. Pallasyty to, prawdopodobnie, najpiękniejsze meteoryty. Składają się zwykle ze złocistobrązowych, bogatych w żelazo kryształów fajalitu osadzonych w kamacycie – skrystalizowanym stopie niklu i żelaza.
Chociaż istnieją tysiące zidentyfikowanych meteorytów, tylko 45 z nich to pallasyty. Co ciekawe, w 2011 r. teleskop NASA zaobserwował mieniące się zielone kryształy oliwinu w obłokach gazu w pobliżu rodzącej się gwiazdy. Wysunięto hipotezę, że świeżo skrystalizowane oliwiny wraz z prądami powietrzna uniosły się z powierzchni gwiazdy do atmosfery, by następnie opaść w postaci skrzącego się złocistego deszczu.

Kryształy oliwinu w pallasytach (Muzeum Minerałów i Skamieniałości w Świętej Katarzynie)

Oliwiny z Wysp kanaryjskich

Biżuteria z Wysp Kanaryjskich z oliwinem i obsydianem

Oliwiny występują także na Wyspach Kanaryjskich. Miłośnicy kamieni szlachetnych poszukują ich najczęściej na Lanzarote, w regionie El Golfo. Drobniutkie kryształy oliwinu tkwią tam w czarnych skałach bazaltowych. Podobno najwięcej oliwinów można znaleźć na czarnej plaży Playa de Janubio w pobliżu miejscowości Yaiza. Trzeba jednak pamiętać, że region ten jest objęty ochroną, w związku z czym znalezionych okazów nie powinno się wywozić. Można natomiast przywieźć ze sobą do domu oliwin w formie biżuterii.

Pamiątkowe wyroby z perydotu cieszą się dużą popularnością wśród turystów, spędzających wakacje na Wyspach Kanaryjskich. Nie wszyscy oni zdają sobie jednak sprawę, że kupiony przez nich oliwin pochodzi tak naprawdę z Brazylii. Na Lanzarote jest go niestety zbyt mało, by opłacało się produkować dobrej jakości biżuterię w ilości, która zaspokoiłaby zapotrzebowania rynku turystycznego.

Autor:
Olga Siemońska – artysta jubiler, rzeczoznawca kamieni szlachetnych, filolog