Podczas oprowadzania po naszym muzeum, a także w sklepie używamy często takich słów jak kaboszon czy kamienie fasetowane. Wielu zwiedzających i klientów nie wie wtedy, o co dokładnie chodzi. Dlatego też postanowiłam wyjaśnić te pojęcia i, przy okazji, opowiedzieć trochę o tym, jakie wyróżniamy rodzaje szlifów kamieni szlachetnych i jakie szlify stosujemy w naszych wyrobach.
Po co szlifujemy kamienie szlachetne?
Zanim szafir, topaz, turkus, opal lub inny kamień szlachetny trafi do biżuterii poddaje się go specjalnej obróbce zwanej szlifowaniem.
W jakim celu? Przede wszystkim w celu wyeksponowania jego walorów estetycznych: połysku, brylancji, koloru czy jakichś ciekawych efektów optycznych, np. opalizacji czy asteryzmu. Kamienie szlifuje się również po to, by ułatwić jubilerowi osadzenie go w złocie, srebrze, czy innym metalu.
Jakie są rodzaje szlifów kamieni szlachetnych?
Tak naprawdę wyróżniamy tylko dwa rodzaje szlifów kamieni szlachetnych: gładki (kaboszonowy) i fasetowy (fasetkowy). Oczywiście, każdy z nich ma wiele różnych odmian, wśród których są odmiany historyczne (charakterystyczne dla epok minionych), tradycyjne (stosowane w większości wyrobów, często powielane), nowoczesne i fantazyjne (artystyczne, jednostkowe, często robione na zamówienie).
Przy doborze szlifu bierze się pod uwagę rodzaj kamienia, jego twardość, kruchość, stopień przezroczystości, obecność inkluzji oraz sposób ich ułożenia.
Co to jest szlif kaboszonowy?
Szlif gładki, czyli kaboszonowy to najstarszy rodzaj szlifu. Choć jego nazwa pochodzi z francuskiego i została nadana niedawno (cabochon – „główka od szpilki”), to najstarsze, oszlifowane w tym stylu zabytki mają ok. 5 tys. lat. Najważniejszymi cechami szlifu kaboszonowego są obłe kształty oraz brak ostrych krawędzi i naroży. Kamień oszlifowany w szlifie kaboszonowym nazywamy potocznie kaboszonem.
Klasyczny kaboszon ma kształt owalu lub koła. Charakteryzuje go płaska podstawa i wypukła górna część, zwana czaszą. Pomiędzy nimi biegnie cienki pas (faza), wzdłuż którego, podczas oprawy, mocuje się blachę srebrną lub złotą, tzw. cargę. Metalowa carga powinna być nieco wyższa niż faza kaboszonu, by można ją było zagiąć na wypukłości czaszy. Dzięki temu kamień trzyma się w oprawie bez klejenia.
Szlif kaboszonowy stosuje się do kamieni nieprzezroczystych i przeświecających, takich jak turkus, malachit, lapis lazuli, czaroit, agat, chryzopraz, nefryt czy krzemień pasiasty. Wypukła forma kaboszonu podkreśla ich blask i umożliwia oprawę w metale szlachetne.
W stylu kaboszonowym należy szlifować także kamienie szlachetne, wykazujące nietypowe efekty optyczne, np. efekt asteryzmu (smugi świetlne w formie gwiazdy na powierzchni kamienia), kociego oka (smuga przypominająca źrenicę kociego oka), adularyzacji (niebieskobiała poświata na powierzchni kamienia księżycowego) czy opalizacji (migotliwość barw w opalu szlachetnym).
Opale szlachetne w szlifie kaboszonowym
Co to jest szlif fasetkowy/fasetowy?
Szlif fasetowy, zwany też fasetkowym, powstał znacznie później niż kaboszonowy, prawdopodobnie ok. XV wieku. Polega na nałożeniu na powierzchnię kamienia płaskich ścianek (fasetek), które układają się wobec siebie pod różnymi kątami. Fasetki działają jak lustra – odbijają promienie świetlne sprawiając, że kamień mieni się i błyszczy.
Dwie podstawowe odmiany szlifu fasetowego to szlif brylantowy (opracowany dla diamentu) i szmaragdowy, zwany też schodkowym. Klasyczny szlif brylantowy ma kształt koła, schodkowy – kształt prostokąta. Poza nimi istnieją także różne modyfikacje i szlify fantazyjne.
-
- szlif brylantowy
-
- szlif schodkowy
Kamień fasetowany składa się z korony (górna część, widoczna w oprawie), pawilonu (część dolna) oraz rondysty (cienkiego pasa biegnącego pomiędzy koroną i pawilonem. Na każdą z tych części nakłada się fasetki o odpowiednich wymiarach i pod odpowiednim kątem, w zależności od odmiany szlifu.
Prawidłowo wykonany szlif powinien mieć zachowane odpowiednie kąty i proporcje, identyczne wymiary fasetek, dokładne, równe złącza między nimi i brak rys. Spełnienie tych warunków gwarantuje najlepszy efekt optyczny w postaci brylancji – zjawiska iskrzenia i migotania światła na powierzchni kamienia fasetowanego.
Zob. Tajemnica szlifu brylantowego
Fantazyjne rodzaje szlifów kamieni szlachetnych
Szlify fantazyjne to przede wszystkim wszelkiego rodzaju modyfikacje szlifów tradycyjnych. Mogą powstawać przez ich łączenie (np. połączenie szlifu kaboszonowego z brylantowym lub schodkowym), zmianę proporcji i kształtu poszczególnych elementów, likwidację jakiegoś elementu (np. korony w szlifie fasetowym).
Szlify fantazyjne powstają także na skutek całkowitej zmiany kształtu. Wszelkiego rodzaju romby, trapezy, markizy, serca, gwiazdy, kwiaty, kule czy formy nieregularne zaliczane są do szlifów fantazyjnych.
Jakie rodzaje szlifów kamieni szlachetnych stosujemy w naszych wyrobach?
W naszych wyrobach dominują kamienie nieprzezroczyste i przeświecające, dlatego też specjalizujemy się w szlifie kaboszonowym. Jest to też szlif mniej skomplikowany, niż szlify fasetowe, w związku z tym biżuteria wykonana z takich kamieni jest dużo tańsza – może sobie na nią pozwolić praktycznie każdy. Ostatnio zaczęliśmy również eksperymentować z kamieniami fasetowanymi. W naszej pracowni zaczęły się już pojawiać wyroby z fasetowanych ametystów, kwarców dymnych i cytrynów. Najczęściej stosujemy szlif brylantowy, ale też różne jego modyfikacje oraz łączenia szlifu fasetowego z kaboszonowym. Tego rodzaju wyroby są oczywiście droższe, ponieważ ich wykonanie zajmuje dużo więcej czasu i wymaga znacznej cierpliwości. Nasze wyroby można zobaczyć i zakupić w sklepie internetowym i stacjonarnym w Świętej Katarzynie.
Autor:
Olga Siemońska – artysta jubiler, rzeczoznawca kamieni szlachetnych
Literatura:
- W. Heflik, L. Natkaniec-Nowak, Gemmologia, Kraków 2011.
- W. Łapot, Gemmologia ogólna, Katowice 1999.
