Co to jest hematyt?
Hematyt to popularny kamień jubilerski o ciemnoszarej barwie i metalicznym połysku, który zwraca uwagę swoją wagą – jest cięższy niż inne kamienie ozdobne. Stosuje się go do wyrobu figurek, galanterii i niedrogiej biżuterii. Bardzo lubiane są zwłaszcza hematytowe obrączki, które jednak, ku rozczarowaniu właścicieli, szybko pękają. Dzieje się tak, ponieważ hematyt przypomina z wyglądu metal, przez co wzbudza zaufanie. Instynktownie zakładamy, że będzie plastyczny i kowalny. Niestety, hematyt, choć zawiera żelazo, żelazem nie jest. Jest to minerał z gromady tlenków o wzorze chemicznym Fe2O3. Posiada dość wysoką twardość w wysokości 6-6,5 w skali Mohsa, ale jest bardzo kruchy.
Od zarania dziejów hematyt stanowi najważniejszą rudę żelaza. Zawartość tego pierwiastka wynosi aż 70%. Dostępność i szerokie występowanie hematytu uczyniło go istotnym elementem rozwoju ludzkości.
Minerał o wielu imionach
Hematyt występował w historii pod wieloma imionami. Oficjalna nazwa pochodzi od greckiego słowa haima, czyli krew. Ten sam źródłosłów mają, np. hemoglobina i hemofilia. Minerał był też nazywany krwawnikiem, kamieniem wojowników czy kamieniem kobiecym. Niektórzy nazywają go pogardliwie rdzą. Trochę nieładnie, zważywszy na to, że hematyt odegrał w historii ludzkości dość ważną rolę. Zauważyliście zapewne, że część powyższych określeń bezpośrednio nawiązuje do krwi i koloru czerwonego. Skąd pomysł, żeby powiązać szary kamień z czerwoną krwią?
Hematyt – początek ewolucji kulturowej człowieka
Zapewne wszyscy pamiętacie ze szkoły, że historia sztuki, a więc historia naszego rozwoju kulturowego, rozpoczyna się od malarstwa jaskiniowego. Bez wątpienia słyszeliście o grotach odkrytych w Francji i Hiszpanii, których ściany okazały się pokryte prehistorycznymi dziełami sztuki plastycznej, przedstawiającymi dzikie zwierzęta, konie i żubry. Rysunki te wykonane są przy pomocy żółto-pomarańczowo-brunatnych farb, czyli tzw. ochr. Najczęściej używana była ochra czerwona uzyskiwana właśnie z hematytu. Jak to możliwe, że ten szary, a niekiedy prawie czarny minerał był źródłem czerwonego pigmentu? Otóż, mało kto wie, że hematyt składa się z gęsto rozmieszczonych mikroskopijnych kryształków, które tak naprawdę są czerwone, ale ze względu na swoje ułożenie pochłaniają większość długości fali światła widzialnego. Czerwony kolor hematytu możemy dostrzec, gdy minerał występuje w formie cienkich płytek, przepuszczających światło, albo właśnie w postaci sproszkowanej.
Hematyt, określany w malarstwie jako czerwona ochra, stosowany był od początku rozwoju ekspresji artystycznej człowieka. Używano go na całym świecie, we wszystkich okresach historycznych i we wszystkich kulturach. Hematyt pojawia się w sztuce również dzisiaj, ponieważ, w przeciwieństwie do innych pigmentów mineralnych, występuje powszechnie na całej kuli ziemskiej i jest tani. Co więcej, czerwoną ochrę można uzyskać też poprzez ogrzewanie minerału goethytu, czyli ochry żółtej.
Więcej o pigmentach mineralnych przeczytacie w artykule Geologia w sztuce.
W jakie właściwości magiczne hematytu wierzono dawniej?
Hematyt był ściśle związany z greckim bogiem wojny, Aresem. Starożytni wierzyli, że noszenie tego kamienia przy sobie może przynieść żołnierzom odwagę, siłę i ochronę w boju.
Według wierzeń greckich, minerał ten pomagał w leczeniu ran i tamowaniu krwawienia. Uważano również, że ma uspokajający wpływ na umysł i ciało, i może być stosowany w leczeniu niepokoju i bezsenności.
Hematyt był używany w starożytnej greckiej biżuterii, szczególnie w sygnetach i pieczęciach. Na hematytowych gemmach umieszczano symboliczne reprezentacje cnót, takich jak siła i odwaga, by wzmocnić dobroczynne działanie kamienia.
W średniowiecznej Europie minerał ten był wysoko ceniony nie tylko jako barwnik, ale też jako środek leczniczy stosowany we wszelkiego rodzaju maściach i eliksirach. Istniało przekonanie, że może pomóc w leczeniu różnych schorzeń, w tym gorączki, zapalenia czy krwawienia.
Nasi przodkowie wierzyli także we właściwości ochronne hematytu. Wykorzystywali go do wyrobu amuletów lub talizmanów, które miały na celu odpędzanie chorób i urazów. Uważali, że hematyt może absorbować negatywną energię i stanowić barierę przed szkodliwymi wpływami.
Stosowanie hematytu w leczeniu krwotoków można racjonalnie uzasadnić. Najlepszym wyjaśnieniem tej praktyki jest chęć uzupełnienia niedoborów żelaza, utraconego wraz z upływem krwi. Oczywiście, bez względu na to, jak i z jakim skutkiem leczono dawniej hematytem, należy pamiętać, że spożywanie go jest bardzo złym pomysłem, ponieważ może doprowadzić do poważnego zatrucia.
Autor:
Olga Siemońska – artysta jubiler, rzeczoznawca kamieni szlachetnych, filolog
