Kamień szlachetny czy szkło?

Jak odróżnić kamień szlachetny od szklanych podróbek?

Kamienie szlachetne to minerały, czyli substancje powstałe naturalnie, charakteryzujące się uporządkowaną strukturą wewnętrzną. Mają wysoką wartość ze względu na swoją rzadkość, piękno i trwałość. Szkło to sztuczny materiał, który może być barwiony i kształtowany na wiele sposobów, aby imitować wygląd kamieni szlachetnych. Niektóre szklane podróbki są tak dobrze wykonane, że na pierwszy rzut oka trudno je zidentyfikować. Istnieją jednak pewne metody, które mogą podpowiedzieć, jak odróżnić kamień szlachetny od szkła. W niniejszym artykule przedstawię kilka z nich.

Wbrew pozorom szklane podróbki wcale nie są największym utrapieniem miłośników kamieni szlachetnych. Specjalista od kamieni szlachetnych, czyli gemmolog, z łatwością odróżni je od szkła, posługując się takimi przyrządami jak refraktometr, polaryskop lub dychroskop. Określi przy ich pomocy współczynnik załamania światła, charakter optyczny czy pleochroizm badanego materiału. Człowiek nieobeznany z gemmologią, który nie ma do dyspozycji specjalistycznych narzędzi będzie miał z tym oczywiście więcej problemów, ale i on da sobie radę, przynajmniej w większości przypadków. Wystarczy posiadać zmysł obserwacji i zastosować kilka tricków. Jedne są łatwiejsze inne trudniejsze, ale wszystkie możliwe do zastosowania w domu.

Jak odróżnić kamień szlachetny od szkła? – najprostsze metody

Dotykanie

Dotykanie, czyli jedna z metod organoleptycznych, jest najprostszym sposobem, mogącym pomóc w identyfikacji szklanych podróbek kamieni szlachetnych. Kamień jest w dotyku zimny, szkło – ciepłe. Najlepiej jeśli podczas identyfikacji będziecie mieć do dyspozycji też inny kamień, który na pewno jest kamieniem, i do którego porównacie wasz badany obiekt. UWAGA! Pamiętajcie, że kamień długo trzymany w ręce lub wystawiony na działanie innego źródła ciepła, również się nagrzewa.

Sprawdzanie twardości kamienia

Twardość to zdolność materiału do oporu przed zarysowaniem lub ścieraniem. Twardość kamieni szlachetnych jest mierzona w skali Mohsa, która ma 10 stopni, od najmiększego (talk) do najtwardszego (diament). Szkło ma twardość około 5-6 w skali Mohsa, co oznacza, że jest łatwiejsze do zarysowania niż większość kamieni szlachetnych. Można to sprawdzić, próbując zarysować kamień ostrym przedmiotem, takim jak nóż, igła lub metalowa moneta. Jeśli kamień zostanie zarysowany, prawdopodobnie jest to szkło. Jeśli nie, to może być kamień szlachetny. Do zarysowania potencjalnie drogich kamieni, takich jak rubin, szafir, diament można użyć kawałka kwarcu. Mimo że kwarc jest dosyć twardy, nie powinien pozostawić na nich śladu. UWAGA! Należy pamiętać, że stosując tę metodę trzeba zachować ostrożność, ponieważ niektóre kamienie szlachetne czy ozdobne, takie jak opal, turkus, perła, malachit czy lapis lazuli mają niską twardość i też mogą zostać zarysowane. Najlepiej wcześniej sprawdzić w książce lub w Internecie twardość badanego kamienia. Warto też pamiętać, że niektóre szkła mogą być pokryte specjalną powłoką, która zwiększa ich odporność na zarysowania.

Obserwacja barwy

Bardzo pomocna w odróżnianiu kamieni naturalnych od szkła jest obserwacja barwy. Barwa kamieni szlachetnych jest zwykle niejednorodna i często odznacza się strefowością. Rzadko zdarzają się kamienie szlachetne, które miałyby takie samo natężenie koloru we wszystkich punktach. Szkło ma zwykle barwę jednolitą i nienaturalnie intensywną w każdym miejscu. Aby zaobserwować niejednorodność barwy należy położyć kamień na białym tle, dobrze oświetlić, najlepiej białym światłem i obracać, obserwując z każdej strony. Jeśli zabarwienie kamienia jest równomiernie, możliwe, że jest to szkło. UWAGA! Jednorodna i intensywna barwa kamienia może oznaczać również, że mamy do czynienie z kamieniem syntetycznym, a więc laboratoryjnym odpowiednikiem kamienia naturalnego.

Jak odróżnić kamień szlachetny od szkła? – metody zaawansowane

Obserwacja kamienia przez filtr polaryzacyjny

Teraz wyobraźcie sobie, że macie duży, przezroczysty, wyszlifowany fasetowo kamień, który ma idealną barwę. Może to być kamień naturalny, syntetyczny, a może to też być szkło. Nie wiecie. Żeby określić, czy macie do czynienia z substancją krystaliczną (naturalny i syntetyczny kamień szlachetny) czy amorficzną (szkło), możecie spróbować zastosować filtry polaryzacyjne.

Polaryzacja światła

Wiązka naturalnego światła jest niespolaryzowana, tzn. że drga w różnych kierunkach. Polaryzacja polega na uporządkowaniu kierunku drgań. Światło spolaryzowane liniowo wytwarza się przy pomocy filtrów polaryzacyjnych, które przepuszczają fale drgające tylko w jednej płaszczyźnie.

W polaryskopie gemmologicznym stosuje się dwa filtry: polaryzator i analizator. Polaryzator polaryzuje światło, analizator, umieszczony tak, by jego płaszczyzna polaryzacji była prostopadła do płaszczyzny polaryzacji polaryzatora, sprawia, że światło ulega całkowitemu wygaszeniu.

Jak zastosować to zjawisko w domu?

1. Jeśli mamy dwa filtry polaryzacyjne ustawiamy je w pozycji jeden nad drugim, pomiędzy nimi umieszczamy kamień, całość podświetlamy od dołu.
2. Jeśli mamy tylko jeden filtr możemy posłużyć się ekranem LCD. Umieszczamy wtedy kamień pomiędzy filtrem polaryzacyjnym a ekranem komputera.
3. Kolejny etap to ustawienie filtrów w pozycji skrzyżowanej (wygaszenie światła). Obracamy w tym celu górny filtr do momentu, gdy obraz stanie się ciemny.
4. Filtry pozostawiamy w pozycji skrzyżowanej, obracamy zaś sam kamień (dokonujemy rotacji w tej samej płaszczyźnie o 360^°) i obserwujemy co się z nim dzieje. Tak powinny zachowywać się poszczególne materiały:

• Materiały amorficzne (szkło) – nie przepuszczają światła, nie rozbłyskują, tylko pozostają cały czas ciemne.
• Kamienie izotropowe optycznie (granat, spinel, cyrkonia) – nie przepuszczają światła, nie rozbłyskują, tylko są cały czas ciemne.
• Kamienie anizotropowe optycznie jednoosiowe (ametyst, cytryn, kryształ górski, kwarc dymny, szmaragd, akwamaryn, rubin, szafir, turmalin) – okresowo przepuszczają światło, tzn. podczas rotacji rozbłyskują czterokrotnie co 90^°. Można jednak znaleźć dla nich takie położenie, w którym będą zachowywać się jak kamienie izotropowe, dlatego ważne jest, by obserwować kamień pod różnymi kątami: ustawić go taflą do góry i obrócić o 360^°; jeśli nie rozbłyskuje, ustawić go bokiem i znowu obrócić o 360^° itd.
• Kamienie anizotropowe optycznie dwuosiowe (topaz, kunzyt) – okresowo przepuszczają światło, tzn. podczas rotacji rozbłyskują czterokrotnie co 90^°.

Podsumowując: jeśli kamień wygasa i rozbłyska czterokrotnie na pewno nie jest to szkło. Jeśli nic się z nim nie dzieje może być szkłem, ale nie musi. Może to być np. granat, spinel, cyrkonia, albo kamień anizotropowy jednoosiowy, obserwowany pod niewłaściwym kątem.

Jak odróżnić kamień szlachetny od szkła obserwując jego wnętrze?

We wnętrzu kamienia możecie znaleźć wiele wskazówek, które pomogą nam odróżnić go od szkła. Gemmolog do swoich badań wykorzystuje mikroskop stereoskopowy, wy możecie użyć swoich oczu, lupy lub nawet aparatu cyfrowego z obiektywem do zdjęć makro, który odkryje przed wami rzeczy niewidoczne dla oka. Czego wypatrywać?

Obserwując wnętrze kamienia wypatrujecie tzw. inkluzji, czyli wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń, zaburzających przejrzystość kamienia. Naturalne kamienie szlachetne zwykle posiadają ich dużo, choć nie zawsze są one widoczne gołym okiem. Inkluzje w naturalnych minerałach mają zwykle postać spękań, kanalików wzrostowych, kryształów innych minerałów o różnej formie, np. igiełek rutylu, układających się w geometryczne struktury.

W przypadku szkła mamy dwie opcje: albo nie będzie w nim żadnych inkluzji, albo zobaczymy niewielkie bąbelki gazu. Choć w naturalnym kamieniu również mogą trafić się pęcherzyki gazu, to zawsze będą one znajdować się w cieczy wypełniającej puste przestrzenie w krysztale.

UWAGA! Niektóre naturalne kamienie szlachetne wypełnia się szkłem ołowiowym lub innymi substancjami, by poprawić ich jakość. W wypełnieniach też można zaobserwować samotne pęcherze gazu. Jak wtedy stwierdzić, czy mamy do czynienia ze szkłem, czy z kamieniem naturalnym wypełnianym szkłem? W kamieniu, poza pęcherzykami gazu, będą znajdować się także inne inkluzje, charakterystyczne dla minerałów, a na powierzchni będą widoczne zarysowania.

Co poza szkłem?

Pamiętajcie, że szkło to nie jedyna imitacja naturalnych kamieni szlachetnych. Istnieje mnóstwo innych sposobów fałszowania i poprawiania kamieni naturalnych, przy których szklane podróbki to mały pikuś. Wśród nich najtrudniejsze w identyfikacji są z pewnością kamienie syntetyczne, o których już kiedyś pisałam. Zob: Kamienie syntetyczne i imitacje.

Autor: Olga Smolarczyk