Kamień szlachetny, półszlachetny i ozdobny

Kamień szlachetny – co to właściwie znaczy?

Dzisiaj postaramy się wyjaśnić terminy kamień szlachetny, półszlachetny i ozdobny, a także którego z tych terminów należy unikać i dlaczego. Powiemy również jakie warunki muszą być spełnione, żeby minerał mógł być uznany za szlachetny.

We wpisie na temat różnic między skałą i minerałem wspominaliśmy, że kamień to słowo potoczne i w profesjonalnych rozmowach na temat geologii czy mineralogii należy go unikać. No właśnie: geologii i mineralogii. Natomiast gemmolodzy bez tego słowa obyć się nie mogą, gdyż ich główne zajęcie polega na identyfikacji i wycenie KAMIENI właśnie. Nie minerałów, nie skał, lecz kamieni.

O co tu chodzi?

Każda dziedzina czy profesja ma swoją terminologię i zdarza się, że przedstawiciele dwóch różnych dyscyplin naukowych mówiąc o tym samym, używają innych terminów, przez co nie mogą się ze sobą dogadać. Na szczęście nasz problem nie jest na tyle skomplikowany. Zacznijmy od początku.

Czym jest gemmologia?

Znaczenie słowa gemmologia można odgadnąć samemu. Ostatni człon -logia wskazuje na związek z nauką. Z kolei w rozszyfrowaniu pierwszego – gemmo-, osobom nie znającym łaciny pomóc może angielskie słowo gem – kamień szlachetny. Gemmologia jest więc nauką o kamieniach szlachetnych, choć tak naprawdę swoim zakresem obejmuje również kamienie ozdobne oraz inne materiały stosowane w jubilerstwie.

„Inne materiały” to wszelkiego rodzaju substancje sztuczne, stosowane jako imitacje kamieni naturalnych. Cel gemmologii jest czysto użytkowy – ma ona służyć przede wszystkim jubilerstwu. Gemmolog zajmuje się więc identyfikacją kamieni na podstawie ich właściwości fizycznych oraz oceną ich jakości. W uproszczeniu można powiedzieć, że gemmologia jest to dział mineralogii, zajmujący się badaniem minerałów (rzadziej skał), które wykorzystywane są w jubilerstwie. I właśnie te minerały nazywane są kamieniami szlachetnymi i ozdobnymi.

Kamień szlachetny

Kamień szlachetny to najcenniejsza odmiana kamienia jubilerskiego. Żeby zasłużyć na nazwę kamień szlachetny minerał musi spełnić kilka warunków:

• Musi posiadać odpowiedni wygląd.                                                                                                                       Kamień szlachetny odznacza się efektowną, nasyconą barwą (lub jest bezbarwny), przezroczystością (jak najmniejszą liczbą wtrąceń, które zakłócają grę światła) oraz silnym połyskiem. Właściwości te podkreśla się szlifem fasetowym i odpowiednią oprawą.
• Musi być rzadki.                                                                                                                                                         Kamień szlachetny jest rzadko spotykany i jest go mało. Jego złoża znajdują się tylko w kilku miejscach na Ziemi. Kiedy uświadomimy sobie jak długi i skomplikowany jest proces jego tworzenia się i jakie warunki muszą być spełnione, żeby w ogóle powstał, zaczynamy rozumieć, dlaczego nazywany jest szlachetnym.
• Musi mieć odpowiednią twardość.                                                                                                                      Kamień szlachetny odznacza się odpowiednią twardością, czyli odpornością na zarysowanie. W skali Mohsa powinna ona wynosić powyżej 7.

Do kamieni szlachetnych zaliczamy więc spełniające powyższe warunki diamenty, korundy (rubin, szafir), beryle (szmaragd, akwamaryn), chryzoberyle (aleksandryt), topazy, turmaliny, granaty, spinele i in.

Kamień ozdobny

Te minerały, które spełniają tylko część z wymienionych warunków, określamy mianem kamieni ozdobnych. Są to np. piękne i rzadkie czaroity, o których niedawno pisaliśmy, malachity czy turkusy. Przeszkodą w zaliczeniu ich do grona kamieni szlachetnych jest ich nieprzezroczystość oraz niska twardość. Do kamieni ozdobnych zaliczymy też kolorowe odmiany kwarcu, np. ametysty. Spełniają one prawie wszystkie warunki oprócz jednego: nie są rzadko spotykane, przez co ich wartość jest niewielka w porównaniu np. z rubinami.

UWAGA!

Wielu gemmologów uważa jednak, że nie powinno się podchodzić do tego podziału zbyt kategorycznie. Wysokiej jakości ametyst o starannie wykonanym szlifie zaliczą oni do kamieni szlachetnych, zaś niskiej jakości szmaragd o byle jak wykonanym szlifie – do ozdobnych.

Kamienie ozdobne, które z reguły są nieprzezroczyste, szlifuje się w formie kaboszonu

Kamień półszlachetny

Istnieje jeszcze pojęcie kamień półszlachetny. Kiedy nie wiemy do której kategorii zaliczyć jakiś kamień, do kamieni szlachetnych, czy ozdobnych, mówimy o nim, że jest półszlachetny. Jest to jednak wyrażenie potoczne i nie powinno się go używać w handlu. Gemmolodzy uważają, że wprowadza ono w błąd klienta, który może pomyśleć, że kamień półszlachetny jest mniej cenny niż szlachetny, co niekoniecznie musi być prawdą. W nomenklaturze gemmologicznej termin ten nie występuje.

Autor: Olga Siemońska, artysta jubiler, rzeczoznawca kamieni szlachetnych, filolog